Paris Proof Stations - Opgave 2: OV-knooppunten

Urgentie
De Klimaatwet stelt juridisch bindende doelen: 55% CO₂-reductie in 2030 en 95% in 2050 ten opzichte van 1990. Daarnaast is het streven van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) om al in 2030 klimaatneutrale infrastructuur te realiseren. De Nederlandse spoorsector heeft deze doelstellingen vertaald in eigen ambities, die in sommige gevallen zelfs hoger liggen, en werkt samen met de overheid aan de realisatie daarvan.

Door de lange doorlooptijd van projecten zullen veel plannen die nu worden voorbereid pas na 2030 worden opgeleverd. Klimaatneutraliteit vraagt daarom nú om actie – juist in de vroege plan- en ontwerpfase waarin cruciale keuzes over materiaal en configuratie worden gemaakt.

Strategie

Waar Opgave 1 zich richtte op reeds gerealiseerde stations, richt deze studie zich op OV-knooppunten die zich nog in de vroege ontwerp- en planfase bevinden. Omdat definitieve ontwerpen nog ontbreken, is de materiaalgebonden CO2 impact in kaart gebracht op basis van scenarioanalyses en referentiedata uit Opgave 1.

De focus ligt op de materiaalgebonden CO2 emissies in modules A1–A5 (GWPa), wat vergelijkingen tussen materiaal- en ontwerpkeuzes in de vroege fase mogelijk maakt. Dit ondersteunt de ontwikkeling van GWPa budgetten voor complexe knooppunten en sluit aan op de klimaatdoelstellingen van de infrastructuursector.

Deze studie biedt o.a.:

• Inzicht in GWPa-footprint van de hoofdcomponenten van de OV-knopen, in een vroege ontwerpfase inclusief de stedelijke verdichtingsopgave voor zover die direct op stationsonderdelen/ gebouwen staat;
• Identificatie van de grootste bronnen van GWPa uitstoot binnen OV-knooppunten;
• Inzicht in mogelijke referentiegetallen voor GWPa-budgetten voor vroege ontwerpfases;
• Een toets of de doelen voor 2030 en 2040 realistisch haalbaar zijn.

Aanpak

Deze studie bouwt voort op de studie ‘Paris Proof Stations – Opgave 1’ en richt zich nu op drie OV-knooppunten in een vroege MIRT-fase: ’s-Hertogenbosch, Den Haag Laan van NOI en Dordrecht. Van elk knooppunt zijn drie ontwerpvarianten geanalyseerd op GWPa-impact, waarbij conventionele bouw (beton, staal, glas) is vergeleken met maximale toepassing van circulaire en biobased materialen.

Per variant is een bouwsteencatalogus opgesteld met elementen zoals perronkappen, tunnels, fietsenstallingen en commerciële ruimten. Op basis van verfijnde referentiewaarden uit Opgave 1 en de Stewart Brand-lagenmethodiek zijn GWPa-waarden berekend per bouwsteen en voor het gehele station. Voor Laan van NOI is bovendien een tussenscenario doorgerekend met verbeterd, maar niet volledig circulair beton.

Alle varianten zijn getoetst aan nationale reductiedoelen, Paris Proof-doelstellingen voor 2030 en 2040, en klimaatneutraliteit. Tot slot is per bouwsteen de impact geanalyseerd om inzicht te krijgen in de grootste emissiebronnen.

Conclusies

De toepassing van de Stewart Brand-lagen als rekenmethode voor GWPa in vroege ontwerpstadia functioneert goed. Het maakt GWPa-gestuurd ontwerpen mogelijk nog vóór technische uitwerking begint, en voegt een relevant nieuw criterium toe aan het ontwerpproces.

De resultaten laten zien dat conventionele ontwerpstrategieën – met name die met veel tunnels en ondergrondse bouw – geen van de klimaatdoelen halen. Alleen configuraties met bovengrondse bouwstenen, minimale programma’s en circulaire, biobased materialen maken 2030-doelen haalbaar. Geen van de cases voldoet met de materiaalkennis en materiaaldata van vandaag aan Paris Proof 2040.

Een klimaatbestendig OV-knooppunt begint met slimme keuzes in de vroege fase: zo veel mogelijk bovengronds, zo min mogelijk bouwen, en maximaal circulair en biobased materialiseren – én kritisch kijken naar wat écht gebouwd moet worden.Download de samenvatting van ‘Paris Proof Stations Opgave 2: OV-knooppunten’. Of lees het volledige rapport.